تخت جمشید چگونه کشف شد؟
|
 |
در
سال۱۳۱۰ش/ ۱۹۳۱ مؤسسهٔ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو مسئولیت حفاری و مرمت در
تخت‌جمشید را برعهده گرفت. در سال ۱۳۱۰ش/ ۱۹۳۱ پروفسور جیمز. اچ. برِستد
(۱)، مدیر مؤسسه که خود مصرشناس پرآوازه‌ای بود، پروفسور ارنست هرتسفلد (۲)
(۱۸۷۹- ۱۹۴۸) را به‌عنوان مدیر هیئت اعزامی به تخت‌جمشید منصوب کرد. حمایت
مالی این طرح را خانمی امریکایی که نمی‌خواست نامش فاش شود برعهده داشت و
محمدتقی مصطفوی نمایندهٔ دولت ایران در این طرح بود.
هرتسفلد، پیش از آنکه از سوی مؤسسهٔ شرق‌شناسی به این سمت منصوب شود، برای
انجام تحقیقات به تخت‌جمشید سفر کرده بود. وی نخست در سال ۱۲۸۴ش/ ۱۹۰۵ در
بازگشت از حفاری منطقهٔ آشور از تخت‌جمشید دیدار کرد و پس از بازگشت به
برلین حاصل تحقیقات خود را در کتابی، که با همکاری فریدریش زاره (۳) نگاشت
(۴)، منتشر کرد. هرتسفلد در این کتاب برای نخستین بار نظرات خود دربارهٔٔ
هویت افراد منقوش در سنگ‌نگاره‌های مقابر سلطنتی را ارائه کرد. وی بعدها
این نظرات را تصحیح نمود. او بار دیگر در بهمن ۱۳۰۱ش/ فوریهٔ ۱۹۲۳ به
تخت‌جمشید بازگشت و این بار تا ۱۳۰۳ش/ ۱۹۲۵ در ایران ماند.
بخشی از هزینهٔ این طرح را انجمن فوریت‌های علوم آلمان (۵) برعهده گرفت و
بخش دیگر آن از کمک‌های دو نفر آلمانی و امریکایی به‌اضافهٔ هدایایی از
جانب پارسیان هند تأمین شد. (۶) هرتسفلد در این مدت پلانی از کل محوطه و
حدود ۵۰۰ قطعه نگاتیو تهیه کرد. همچنین به سفارش دولت وقت ایران (۷) گزارش
مفصلی دربارهٔٔ تخت‌جمشید نوشت که در آن به وضعیت آثار به‌جای‌مانده به
همراه نقشهٔ موقعیت آن‌ها، وضعیت حفاظت از بقایا، شرح عملیات بازسازی، و
تخمین زمان و هزینه‌ها اشاره شده بود.
در سال ۱۳۰۷ش/ ۱۹۲۸ فریدریش کرفتر (۸)، که معمار بود، برای تدقیق نقشه‌ها
به وی ملحق شد و در زمان تولیت مؤسسهٔ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو بر طرح
مذکور همچنان همراه وی ماند. همان‌طور که گفته شد در سال ۱۳۱۰ش/ ۱۹۳۲
مؤسسهٔ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو مسئولیت طرح را برعهده گرفت و هرتسفلد در
این سال چهار عضو جدید به گروه افزود: کارل برگنر (۹) معمار، دکتر آلکساندر
لنگسدورف (۱۰) تاریخ‌دان با تخصص در زمینهٔٔ آثار پیش از تاریخ، دانلد ای.
مک‌کون (۱۱) از موسسهٔ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو، و یک عکاس حرفه‌ای به
نام هانس فون بوس (۱۲).
مهم‌ترین اقدامات هرتسفلد در این مدت عبارت‌اند از: خاک‌برداری پلکان شرقی
کاخ آپادانا، خاک‌برداری پله‌های تالار شورا، خاک‌برداری حرم خشایار، کشف
بقایای رنگ روی پیکره‌های شاه و ملازمانش در درگاه شمالی عمارت شورا (۱۳)،
کشف کتیبهٔ تأسیس کاخ جنوب شرقی، کشف کتیبهٔ تأسیس کاخ صدستون، کشف
مجموعهٔ الواح گلین تخت‌جمشید، کشف الواح زرین و سیمین با کتیبه‌ای از
داریوش مربوط به تأسیس کاخ آپادانا. همچنین در سال ۱۳۱۱ش/ ۱۹۳۲ از کتیبهٔ
واقع بر یکی از آرامگاه‌های سلطنتی، که دسترسی به آن مشکل بود، عکاسی شد و
هرتسفلد با توجه به آن توانست شرح و تفسیر اولیهٔ خود از سنگ‌نگاره‌ها را
اصلاح کند. اواخر سال ۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴ دولت ایران تقاضا کرد که سرپرستی
حفاری‌ها را شخصی امریکایی برعهده بگیرد. بدین‌‌ترتیب هرتسفلد در بهار
۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴ برای همیشه تخت‌جمشید را ترک کرد و مؤسسهٔ شرق‌شناسی اریک
فریدریش اشمیت (۱۴) (۱۸۹۷-۱۹۶۴) را به جای وی منصوب کرد، اما از آنجا که
اشمیت در ری مشغول به کار بود تا پیش از اردیبهشت ۱۳۱۴ش/ مه ۱۹۳۵ نتوانست
به تخت‌جمشید بازگردد و در این فاصله کرفتر هدایت حفاری را برعهده داشت.
اشمیت در مقیاسی وسیع به کاوش در مجموعه و محوطهٔ آن ادامه داد. اعضای هیئت
اعزامی به سرپرستی وی سال‌به‌سال تغییر می‌کردند، ولی به‌طورکلی شامل این
افراد بودند: دانلد ای. مک‌کون دستیار اشمیت، بوریس دوبنسکی (۱۵) که
به‌عنوان عکاس همکاری می‌کرد،. جان اس. بولز (۱۶) معمار، دستیارش الیوت اف.
نویز (۱۷)، و ریچارد سی. هینز (۱۸) که در سال ۱۳۱۶ش/ ۱۹۳۷ جای هر دو نفر
اخیر را گرفت. افراد بسیار دیگری اعم از نقشه‌کش و نقشه‌بردار، مستندنگار،
متصدی ابزارهای مکانیکی، خدمهٔ حفاری، که از روستاهای اطراف استخدام شده و
بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ نفر در نوسان بودند، در این طرح همکاری می‌کردند.
به گفتهٔ اشمیت مهم‌ترین اکتشاف دوران سه‌سالهٔ اقامت وی در تخت جمشید
عبارت‌اند از: کشف لوحهٔ سنگی به خط میخی مربوط به احداث بنای کاخ آپادانا؛
خاک‌برداری از کاخ خزانه و کشف نقش‌برجسته‌هایی در محل این کاخ با مضمون
پذیرایی در دربار؛ و کشف ظروف پذیرایی مجلل و غنائم مصری، بین‌النهرینی، و
یونانی. گروه کاوش در این مدت مجموعهٔ بسیار غنی و مفصلی از مدارک شامل
عکس، طرح، و نقشه تهیه کردندکه در بایگانی مؤسسه نگهداری می‌شود.
نوشته‌های اشمیت دربارهٔ تخت‌جمشید شامل سه جلد کتاب دربارهٔ این محوطهٔ
تاریخی و کتابی جداگانه دربارهٔ کاخ خزانه بود که به وسیلهٔ موسسهٔ
شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به چاپ رسید (۱۹). همچنین وی در مدت اقامت‌اش در
ایران و در دو مرحله بین سال‌های ۱۳۱۵-۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴- ۱۹۳۶ به تهیهٔ بیش از
۱۰۰ عکس هوایی از محوطه‌های مهم باستانی ایران و چند شهر قدیمی اقدام کرد
(۲۰) و در این کار چندین قطعه عکس هوایی از محوطهٔ تخت جمشید نیز تهیه کرد.
در واپسین سال‌های مأموریت مؤسسهٔ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در تخت‌جمشید
موزهٔ دانشگاه فیلادلفیا و موزهٔ هنرهای زیبا در بوستون نیز در کار کاوش با
آن‌ها همراه شدند تا از عهدهٔ کار وسیعی که در دست بود برآیند. با شروع
جنگ‌جهانی دوم در سال ۱۳۱۸ش/ ۱۹۳۹ فعالیت حفاری این مؤسسه در تخت‌جمشید
متوقف شد.
__________________
1. James H. Breasted
2. Ernst Emil Herzfeld
3. Friedrich Sarre
4. Iranische Felsreliefs. Berlin: 1910.
5. Notgemeinschaft der Deutschen Wissenschaft (Emergency Association of German Science)
۶. افراد سرشناسی در میان پارسیان هند هزینهٔ هنگفتی را برای انجام تحقیقات ویژهٔ ایالت فارس درنظر گرفته بودند.
۷. نصرت‌الدولهٔ فیروزمیرزا والی ایالت فارس طی نامه‌ای از هرتسفلد خواست تا گزارشی مفصلی دربارهٔٔ تخت‌جمشید تهیه کند.
8. Friedrich Krefter 9. Karl Bergner
10. Alexander Langsdorff
11. Donald E. MacCown
12. Hans von Buss
۱۳. طرحی از این آثار که کرفتر تهیه کرده بود به‌صورت آبرنگ منتشر شد و
بقیهٔ طرح‌های تهیه‌شدهٔ رنگی از نشانهٔ اهورامزدا در کاخ صدستون و کاخ
شورا منتشرنشده باقی ماند. حدود چهل سال بعد، زمانی که تقریباً بقایای
رنگی تمامی آثار از زیر خاک درآمده محو شد، برخی پژوهشگران در بررسی‌هایشان
در مورد رنگ‌آمیزی‌های اصلی آثار تخت‌جمشید از این مدارک بی‌بدیل بهرهٔ
زیادی بردند.
14. Erich Friedrich Schmidt 15. Boris Dubensky
16. John S. Bolles
17. Elliot F. Noyes
18. Richard C. Haines
۱۹. این کتب عبارتند از:
• Persepolis I: Structures, Reliefs, Inscriptions (Chicago: University of Chicago Press,1953).
• Persepolis II: Contents of the Treasury and Other Discoveries (Chicago: University of Chicago Press, 1957).
• Persepolis III: The Royal Tombs and Other Monuments (Chicago: University of Chicago Press, 1970).
• The Treasury of Perspolis and other Discoveries in the Homeland of Achaemenians (Chicago: University of Chicago Press, 1939.
۲۰. حاصل کار اشمیت در این کتاب به چاپ رسیده‌است:
Flights Over Ancient Cities of Iran (Chicago, IL: University of Chicago Press, 1940).
این کتاب با این عنوان در ایران ترجمه و به چاپ رسیده است: اریک ف. اشمیت،
پرواز بر فراز شهرهای باستانی ایران، برگردان آرمان شیشه‌گر، تهران، سازمان
میراث فرهنگی (پژوهشگاه)، ۱۳۷۶.
مجموعهٔ عکس‌های تخت‌جمشید که در اینجا ارائه می‌شود، در خلال عملیات کاوش
مؤسسهٔ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در محوطهٔ تخت جمشید در فاصلهٔ سال‌های
۱۳۱۰- ۱۳۱۸ش/ ۱۹۳۱- ۱۹۳۹ تهیه شده است.
- برگرفته از دانشنامه تاریخ معماری ایرانشهر
- مجموعهٔ عکس‌های تخت‌جمشید که در اینجا ارائه می‌شود، در خلال عملیات کاوش مؤسسهٔ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در محوطهٔ تخت جمشید در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۱۰- ۱۳۱۸ش/ ۱۹۳۱- ۱۹۳۹ تهیه شده است.
